Historia sakramentologii

42 Historia sakramentologii
3.3.3. Piotr Lombard
Do XII w. nawet kilkadziesiąt rytów uważano za sakramenty. Sprzyjała temu augustyńska
definicja sakramentu jako signum sacrum. Za sakramenty uznawano np. profesję
zakonną, konsekrację dziewic, poświęcenie kościoła, pogrzeb, jałmużnę, namaszczenie
króla czy obmycie nóg w Wielki Czwartek.
Piotr Lombard w IV Księdze Sentencji sformułował definicję sakramentu, do której
wprowadził pojęcie przyczynowości (causa gratiae). Zasadnicze elementy tej definicji
zostały przyjęte przez całą teologię średniowieczną i późniejszą. „Sakramentem we
właściwym tego słowa znaczeniu nazywa się to, co jest takim znakiem łaski Bożej i widzialną
formą łaski niewidzialnej, że ją wyobraża i jest jej przyczyną”101. Wprowadzenie
pojęcia causa gratiae zmieniło definicję św. Augustyna. Sakrament nie jest jedynie znakiem
łaski, ale jest przyczyną łaski, czyli jej skutecznym znakiem. To doprowadziło do
wniosku, że spośród rytów nazywanych dotąd sakramentami skutecznych znaków łaski,
czyli sakramentów w sensie ścisłym, jest tylko siedem102. Lombard jako jeden z pierwszych
określił liczbę sakramentów i podał ich wykaz: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia,
pokuta, ostatnie namaszczenie, święcenia i małżeństwo103. Potwierdził to w 1439 r.
Sobór Florencki i w 1547 r. Sobór Trydencki. Pierwsza część czwartej Księga Sentencji
(rozdziały 1–243) stanowi swoisty, pierwszy w historii podręcznik sakramentologii. Jej
początkowe rozdziały (1–11) traktują o sakramentach w sposób ogólny, m.in. podając
definicję sakramentu i znaku, z wyjaśnieniem, jaka jest między nimi różnica. Dalej
Lombard w sposób kazuistyczny omówił poszczególne sakramenty, wskazując na ich
istotne elementy. W sakramencie wyróżnić można rzecz (res), wypowiadane słowo
(dictum), dokonanie (factum). Istotną kwestią jest również intencja szafarza sakramentu,
która powinna być „intencją czynienia tego, co czyni Kościół”104.