Sterowanie nacjonalizmami Nacjonalizm to idea, która generalnie zakłada, że naród powinien być spójny z państwem. Jest to niewątpliwie wytwór poboczny reformacji, kiedy w wyniku rozpadu średniowiecznego uniwersalizmu lokalni władcy musieli zacząć opierać się na własnych zasobach i własnych elitach. Wypada się tutaj zgodzić z oceną pana Jacka Bartyzela, że na nacjonalizm miały wpływ: luteranizm oraz kalwinizm i związane z tymi konfesjami tłumaczenia Biblii na język niemiecki, a następnie inne języki narodowe. Luterański model polityczny narodu (wspólnota historyczna oraz etniczna ziemi i krwi) realizował się w absolutyzmie, autorytaryzmie i totalitaryzmie. W modelu kalwińskim naród był dobrowolnym, politycznym zrzeszeniem jednostek, którego emanacją stało się państwo liberalne. Te dwa modele – nacjonalizm etniczny i nacjonalizm obywatelski zdominowały współczesna historię. I stały u zarania kształtowania się nowoczesnych państw. Nacjonalizm etniczny był przede wszystkim domena świata