W poprzednim blogu pisałem o zarazie w Londynie w roku 1665, a wcześniej o pożarze w 1666 roku. Czy te zdarzenia były przypadkowe, czy raczej ktoś je sprowokował? To brzmi jak teoria spiskowa, ale umiejscowienie ich w ówczesnej angielskiej rzeczywistości ułatwi zrozumienie tego, co tak naprawdę tam się działo.
Jeśli nawet nie da to jednoznacznej odpowiedzi, to przynajmniej skłoni do refleksji nad złożonością tego świata, a to już jest jakiś krok w kierunku prawdy. Dobrze ten okres, moim zdaniem, został opisany, choć monotonnym językiem, w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN (1962-70).
Żeby jednak lepiej zrozumieć, o czym ona pisze, to warto pamiętać o tym, że Tudorowie to dynastia narodowa. Henryk VIII uniezależnił kościół angielski od papiestwa, a jego córka Maria była gorliwą katoliczką, z kolei jej następczyni – Elżbieta, wprost przeciwnie.
Szkocka dynastia Stuartów miała swą gałąź katolicką i protestancką. Za pierwszych Stuartów, katolików, doszło do unii personalnej Anglii i Szkocji, a ostatnia ze Stuartów, Anna, protestantka, doprowadziła do unii realnej.
Kościół anglikański to raczej schizma niż protestantyzm. W pewnym sensie, upraszczając to wszystko, można pokusić się o pewne uogólnienie, że tak naprawdę był to spór starej arystokracji, wzbogaconej jeszcze na krucjatach, z Żydami, poprzebieranymi za purytanów, o władzę w państwie, które miało zbudować największe na świecie imperium, nie tylko kolonialne, ale przede wszystkim finansowe.
* * *
Epoka Tudorów
Legitymując się wątpliwym prawem do tronu, Henryk VII Tudor pokonał Ryszarda III pod Bosworth (1485) i, choć uśmierzanie opozycji trwało jeszcze 12 lat, zyskał poparcie poddanych. Jego panowanie położyło podwaliny pod rządy absolutne zarówno w Anglii, jak i w Irlandii, w której drastycznie ograniczono uprawnienia parlamentu.
Henryk VII zgromadził znaczne środki w skarbie, co uniezależniało go od uchwał podatkowych parlamentu; zreorganizowana przez króla Izba Gwiaździsta [1] stała się narzędziem władzy, skierowanym głównie przeciw lokalnym potentatom. Wzrost znaczenia władz centralnych ułatwiła ogólna koniunktura gospodarcza. Rosła pozycja miejscowego kupiectwa, głównie kosztem hanzeatów. Od XVI wieku nabierało znaczenia angielskie sukiennictwo, zużytkowujące miejscową wełnę eksportowaną dawniej na kontynent.
Henryk VIII (panujący 1509-47) poprowadził dalej dzieło centralizacji władzy. Przy poparciu klas posiadających parlament poddał królowi (1534) sądową władzę nad kościołem w Anglii i uznał króla za jego głowę. Opór niektórych dostojników (kanclerz i kardynał John Fisher oraz kanclerz Morus, ścięci 1535) nie pociągnął za sobą społeczeństwa. Sekularyzacja klasztorów (1536-39) znacznie ożywiła obrót ziemią, ułatwiła jej intensywne wykorzystanie, jak też przebudowę gospodarki w kierunku kapitalistycznym.
Dalszy rozwój reformacji dokonywał się z oporami, ale konsekwentnie. Spory wyznaniowe w Anglii były w znacznym stopniu refleksem walk politycznych. Próbę rekatolizacji podjęła córka Henryka VIII i następczyni Edwarda VI, Maria I, która poślubiła Filipa II, króla hiszpańskiego. Po jej śmierci Elżbieta I przywróciła anglikanizm. Katolicyzm począł oznaczać dla Anglików zależność od papiestwa i znienawidzonych Habsburgów hiszpańskich. Poparcie Elżbiety przez społeczeństwo wiązało się z jej polityką skierowaną przeciw Hiszpanii: jej panowanie (1558-1603) cechowała zgodność polityki państwa z potrzebami ekspansji gospodarczej i z ogólnymi interesami klas posiadających.
Od połowy XVI wieku trwała ekspansja gospodarcza żywsza niż w większości krajów Europy. Rozpoczęto eksploatację bogactw mineralnych (metale, węgiel kamienny), przebudowano rolnictwo. Postęp w gospodarce wiejskiej prowadził do nasilenia ogradzania, które przyniosło wzrost zysków wielkim i średnim właścicielom i użytkownikom, lecz pozbawiło ziemi znaczną liczbę drobnych posiadaczy. Rosły miasta, ale przemysł, skrępowany w ośrodkach tradycyjnego rzemiosła ograniczeniami cechowymi, rozwijał się głównie na wsi (chałupnictwo jako uzupełnienie zajęć rolnych) i w nowych centrach miejskich. Rynki zbytu znajdował przemysł (zwłaszcza sukiennictwo) głównie w strefie bałtyckiej i na Bliskim Wschodzie.
W 1566-70 powstała giełda londyńska, od 1518 tworzono nowe uprzywilejowane kompanie handlowe (Lewantyńska, Moskiewska, Wschodnia, Wschodnioindyjska). Wojny z Hiszpanią i poparcie udzielane zbuntowanym Niderlandom wiązały się z walką przeciw hiszpańsko-portugalskiemu monopolowi handlu z koloniami. Tworzono podstawy wielkiej floty handlowej; angielscy podróżnicy (Richard Chancellor, M. Frobisher i J. Davis) poszukiwali krótszej drogi do Indii; wśród ustawicznych walk rosła bezwzględna eksploatacja Irlandii.
Udzielane przez królową koncesje przyspieszały rozwój ówczesnego przemysłu i handlu. Mimo dochodu przynoszonego przez nie Koronie i roli w akumulacji kapitału – pod koniec panowania Elżbiety zaczęły one jednak wpływać hamująco na inicjatywę kapitalistyczną, wywołując żywe protesty Izby Gmin.
Kryzys społeczeństwa i państwa w XVII wieku
Panowanie pierwszych Stuartów, Jakuba I i Karola I, wiąże się z unią personalną Anglii i Szkocji (od 1603). Głosząc teorię o nadrzędnym i nadprzyrodzonym charakterze uprawnień króla, Stuartowie forsowali ją w praktyce sądowej i weszli rychło w otwarty konflikt z parlamentem.
Względy dynastyczne skłoniły Jakuba I do ustępstw na rzecz Hiszpanii i katolików. Sprzyjały temu sfery dworskie, gdy tymczasem opinia publiczna upatrywała interes kraju w popieraniu protestantów na kontynencie i w wojnie z Hiszpanią. Walka o władzę przybrała charakter konfliktu politycznego – parlamentu z królem, konfliktu konstytucyjnego – prawa powszechnego (Common Law) z prerogatywą królewską, wreszcie konfliktu społecznego – między „krajem” i „dworem”.
Ocena wydarzeń, prowadzących wprost ku rewolucji i wojnie domowej, jest przedmiotem otwartego sporu w nauce; ówczesne ugrupowania i orientacje polityczne nie pokrywały się z klasami społecznymi. Król i jego dążenia absolutystyczne (próba Jakuba I rządów bez parlamentu 1614-1621) znajdowały poparcie w zacofanych, feudalnych środowiskach ziemiaństwa, głównie w północno-zachodniej połowie kraju.
Rósł opór przeciw pasożytnictwu dworu i arbitralnie narzucanym ciężarom fiskalnym. Ogólnym podłożem wydarzeń był żywy rozwój gospodarczy kraju i zmiany w układzie sił społecznych.
Za Jakuba I zaznaczył się kryzys majątkowy arystokracji oraz spadek jej wpływów. Wzrosły natomiast od drugiej połowy XVI wieku znaczenie i świadomość gentry [2], której – wraz z bogatym mieszczaństwem rozwijających się ośrodków (zwłaszcza Londynu i portów) przypada główna rola w wyborach parlamentarnych. Ożywieniu gospodarczemu i politycznemu towarzyszył od czasów Elżbiety I rozkwit kultury i oświaty.
Karol I kontynuował politykę ojca, napotykając od początku opór parlamentu. Opozycja religijna (kalwińska) i polityczna znalazła wyraz w rozpowszechnieniu purytanizmu i uzyskała większość w Izbie Gmin. Król trzykrotnie rozwiązywał parlament, ale nie zdołał zapewnić sobie jego uległości: postawiono w stan oskarżenia królewskiego faworyta, księcia G. V. Buckinghama, potępiono arbitralne posunięcia prawne i fiskalne króla.
W zamian za przyznany podatek król zatwierdził szereg żądań parlamentu. Aresztowanie 9 posłów oznaczało zerwanie króla z rządami parlamentarnymi. Swe rządy osobiste (1629-40) Karol I sprawował przy pomocy hr. Th. Strafforda oraz arcybiskupa W. Lauda. Posłuszne królowi sądy sformułowały wygodne dla niego podstawy prawne pobierania podatków i udzielania koncesji gospodarczych (monopoli), Laud zwalczał opozycję purytańską w kościele anglikańskim, Strafford zaś pacyfikował Irlandię.
Trudniej było Karolowi reorganizować kościół w Szkocji. Próba reformy w duchu anglikańskim (ustanowienie biskupów) doprowadziła tam do powstania. Zmusiło to Karola do zwołania (13 IV 1640) Parlamentu Krótkiego [3], lecz ten przeciwstawił się królowi .
Niepowodzenia Strafforda w wojnie ze Szkotami, którzy wkroczyli do Anglii i żądali okupu, spowodowały zwołanie Parlamentu Długiego [4] (3 XI 1640), co stanowiło początek rewolucji angielskiej 1640-1660. Ośrodkiem walki z polityką króla stała się Izba Gmin. Zniosła Izbę Gwiaździstą oraz kościelny Sąd Wysokiej Komisji, zapewniła sobie ciągłość działania. Strafford i Laud zostali przez nią skazani na śmierć i straceni, szereg orzeczeń sądowych z okresu rządów osobistych uznano za nieprawne.
W łonie Izby Gmin zarysowały się różnice w kwestiach religii i stosunku do króla, który w styczniu 1642 roku opuścił Londyn, w sierpniu zaś rozpoczął działania wojenne przeciw stronnikom parlamentu. W toku wojny domowej armia parlamentu została zreorganizowana (Armia Nowego Wzoru). Jej trzon stanowili independenci, głównymi dowódcami byli Th. Fairfax i O. Cromwell. Karol pobity pod Naseby (1645), został wyparty ze środkowej Anglii i oddał się w ręce Szkotów, którzy wydali go parlamentowi.
Wkrótce wystąpiły sprzeczności w łonie armii (independenci i radykalne ugrupowania religijno-społeczne) oraz między armią a prezbiteriańskim[5] parlamentem; po stronie króla stanęli Szkoci. Po łatwym zwycięstwie armia parlamentu usunęła z gmachu znaczną część posłów, pozostali (Parlament Kadłubowy) – mimo oporu Izby Lordów – skazali króla na śmierć (1649). Dnia 19 V 1649 Anglię proklamowano republiką (commonwealth). Do władzy, dzięki armii, doszedł O. Cromwell jako lord protektor (od 1653).
W okresie republiki zniesiono liczne instytucje i prawa utrudniające przemianę gospodarki i struktury społeczeństwa w kierunku kapitalistycznym. Cromwell opanował Irlandię i Szkocję; w wojnie z Hiszpanią uzyskał m.in. Jamajkę. Wielkie znaczenie miało wykonywanie uchwalonego w 1651 Aktu nawigacyjnego [6]. Po raz pierwszy interesy handlu angielskiego stały się czynnikiem decydującym o polityce państwa (wojna z Holandią 1652-54). Klasy posiadające odczuwały jednak niepewność wobec arbitralnych decyzji gubernatorów wojskowych, co po śmierci O. Cromwella doprowadziło do przywrócenia monarchii Stuartów.
Okres restauracji Stuartów
Restauracja Stuartów (1660) utrwaliła główne zdobycze rewolucji. Ugruntowano uprawnienia parlamentu, ograniczono prerogatywy królewskie; wkrótce wprowadzono ustawy ograniczające uprawnienia katolików. Mimo to Karol II usiłował prowadzić politykę zagraniczną sprzeczną z życzeniami parlamentu, korzystając z tajnych subsydiów francuskich.
W tych warunkach spotkały Anglię niepowodzenia w dalszych wojnach z Holandią (1665-67, 1673-74).W epoce ogólnej depresji gospodarka angielska 2 połowy XVII wieku rozwijała się słabiej niż w poprzednim stuleciu, ale rosła w stosunku do konkurentów. W przeciwieństwie do przemysłu handel zagraniczny skrępowany był jeszcze koncesjami, które stopniowo przełamywano. Szczególną role odegrały londyńskie sfery finansowe, zainteresowane w handlu zagranicznym.
Gospodarka kolonialna w Ameryce Północnej i Środkowej oraz w Indiach przyczyniła się także do wzrostu produkcji w kraju; wielkie znaczenie dla gromadzenia kapitału miał handel z koloniami hiszpańskimi i portugalskimi (m.in. handel niewolnikami). Na morzach Anglia skutecznie konkurowała z Holandią. Przewrót w handlu zagranicznym i polityce gospodarczej wywołało zniesienie ceł wywozowych na pszenicę i wprowadzenie premii wywozowych (od 1673, z przerwami). Był to rezultat znacznej intensyfikacji wskutek przemian kapitalistycznych i wzrostu popytu.
Kiedy Karolowi II udało się skupić wokół siebie grupę reakcyjnych polityków, z której wyłoniło się stronnictwo torysów, opozycja skonsolidowała się również (późniejsi wigowie; oba stronnictwa od ok. 1680). Pamięć wojny domowej i rządów armii skłaniała obie strony do unikania przemocy.
Następca Karola II, katolik Jakub II, prowokował jednak opozycję, dopuszczając katolików do rządów, organizując w Irlandii armię katolicką i gromadząc wojsko pod Londynem. Gdy urodził mu się syn, co stwarzało możliwość kontynuacji monarchii katolickiej, przywódcy opozycji ofiarowali (1688) tron namiestnikowi Niderlandów Wilhelmowi Orańskiemu, mężowi Marii (która była protestancką córką Jakuba II). Jakubowi pozwolono uciec do Francji, jego zaś stronnicy – poza Irlandią – nie stawiali oporu. Bezkrwawy przewrót nazwano później Wspaniałą Rewolucją – Glorious Revolution.
Monarchia parlamentarna. Wiek XVIII.
Głównym aktem ustawodawczym parlamentu, zwołanego po zwycięstwie rewolucji, była ustawa o prawach (Bill of Rights, 1689); ustanowiła ona supremację parlamentu nad władzą monarszą i, wraz z ustawą o następstwie tronu (Act of Settlement, 1701), stworzyła podstawy konstytucyjne nowego ustroju.
Ustanowienie pełnej odpowiedzialności ministrów przed parlamentem zmuszało monarchę do ich wyboru spośród większości parlamentarnej, wskutek czego umocnił się system dwóch partii, rywalizujących ze sobą o zdobycie większości. Zwycięstwo rewolucji i parlamentu wzmogło siłę żywiołów kapitalistycznych.
W 1694 powołano Bank Angielski, mający wyłączne prawo emisji banknotów; umocniła się pozycja City londyńskiej, ciągnącej dodatkowe zyski ze stałego wzrostu zadłużenia państwa; nowych bodźców doznała polityka ekspansji morskiej i kolonialnej. Rozpoczął się cykl wojen, w których Anglia – zmieniając ciągle partnerów – miała niezmiennie jako swego przeciwnika Francję, głównego wówczas konkurenta do supremacji handlowo-kolonialnej i pretendenta do dominacji nad kontynentem europejskim.
Wojny toczyły się w Europie, Azji i Ameryce. W wojnie 1689-97 Anglia w sojuszu z Holandią i innymi państwami protestanckimi zahamowała ambicje francuskie, lecz dopiero wojna o sukcesję hiszpańską (1701-13) przyniosła załamanie potęgi wojskowej Francji i wyniszczenie jej gospodarki. Na mocy pokoju w Utrechcie (1713) Wielka Brytania uzyskała od Hiszpanii Gibraltar i Minorkę, a w Ameryce Północnej posiadłości francuskie: Akadię (odtąd Nowa Szkocja), Nową Fundlandię i posiadłości nad Zatoką Hudsona.
W 1702 wstąpiła na tron Anna, ostatnia ze Stuartów; w 1707 przeprowadziła unię realną Anglii i Szkocji, tworzących odtąd (wraz z włączoną wcześniej Walią) Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii [7]; likwidacji uległa tajna rada i parlament szkocki w Edynburgu, a Szkoci otrzymali przedstawicielstwo w obu izbach parlamentu w Londynie.
Jednak poczucie odrębności narodowej i trudności procesu integracji powodowały opór Szkotów. Gdy w 1714, po śmierci bezdzietnej królowej, tron zjednoczonego państwa objął (zgodnie z aktem o sukcesji 1701) elektor Hanoweru, Jerzy I, prawnuk Jakuba I Stuarta, Szkoci poparli Jakuba Edwarda, syna Jakuba II; ich powstanie (1715), z którym sympatyzowała partia torysów, zostało szybko stłumione.
Za Jerzego I i jego syna, Jerzego II, partią większości byli wigowie; ich dążeniu do maksymalnego zredukowania władzy i wpływów monarchy sprzyjały obcość narodowa i językowa obu pierwszych Hanowerczyków na tronie brytyjskim oraz ich duża obojętność wobec problemów politycznych Anglii.
Za rządów R. Walpole’a (1721-42) ustaliła się instytucja gabinetu jako kolektywnego ciała rządzącego, związanego łączną odpowiedzialnością, stanowiącego jednocześnie kierownictwo partii większości; premier jako głowa rządu i większości parlamentarnej, był więc faktycznie najpotężniejszym człowiekiem u władzy.
Różnorodny system wyborczy, w miastach korzystny dla grup rządzących, a oparty na własności ziemskiej w hrabstwach, decydował o szczupłości liczby wyborców do Izby Gmin (ok. 250 tys. wyborców na 6,5 mln ludności w Anglii i Walii w połowie XVIII wieku), co przy jawności głosowania czyniło z tej Izby ostoję ziemiaństwa i bogatego mieszczaństwa, która utrzymywała znaczenie, adoptując powoli rodziny nowobogackie.
Sukcesy gospodarcze i wzrost potęgi imperialnej oraz pewien klimat wolności zapewniał popularność ustroju i zgodę między rządzącymi i rządzonymi – z wyjątkiem Szkocji. Tam raz jeszcze (1745) doszło do powstania (jakobici), krwawo stłumionego i zakończonego złamaniem ustroju klanowego w północnej, górzystej części kraju.
* * *
O co w tym całym zamieszaniu chodziło?
Za Henryka VII władza królewska rosła w siłę. Podobnie było za Henryka VIII, który stał się również głową kościoła angielskiego. Jego córka, Maria I, zwana przez purytanów krwawą Marią, podjęła próbę rekatolizacji Anglii, a jej następczyni, Elżbieta, przywraca anglikanizm.
Po jej śmierci, w anglikańskiej Anglii, królami zostają katoliccy Stuartowie ze Szkocji. Później pojawia się, jak Filip z konopi, Cromwell, który tworzy Armię Nowego Typu, czyli zawodową i dokonuje rewolucji. Powstaje republika, ale nie wszyscy są zadowoleni z rewolucyjnego zamordyzmu i dochodzi do restauracji monarchii, która jednak nie cofa zdobyczy rewolucji, ale je utrwala, co oznacza wzmocnienie roli parlamentu i osłabienie władzy królewskiej.
Po faktycznym zwycięstwie rewolucji, pomimo przywrócenia monarchii, powstaje Bank Anglii, który ma monopol na emisję pieniądza i zadłużanie państwa. Wzrosła również rola City. Rządy parlamentu oznaczają praktycznie to, że nikt nie ponosi odpowiedzialności za podejmowane decyzje, które tak naprawdę nie wiadomo kto podejmuje. Kto za tym stał? First things first, jak mawiają Anglicy, czyli najpierw rzeczy podstawowe.
Cytowana powyżej encyklopedia tak pisze:
„Wyprawy Rzymian do Brytanii zapoczątkował Juliusz Cezar (55 i 54 p.n.e.). Podbój Galii przez Rzymian wzmógł wpływy rzymskie również w Brytanii: zacieśniły się kontakty handlowe, osiedlili się rzymscy kupcy, na wzór rzymski wprowadzono monetę srebrną. Ułatwiło to Rzymianom podbój terenów późniejszej Anglii (43 n.e.), jednak panowanie rzymskie pozostawało nie ustabilizowane na pograniczu Dewonu, Walii i na północy. Próby podboju północnej części wyspy zawiodły, a Hadrian polecił usypać wał (123 n.e.) jako granicę Brytanii rzymskiej.”
Po śmierci Hadriana, Antoninus Pius zbudował kolejny mur 160 km na północ od muru Hadriana. Antoninus nie był w stanie podbić północnych plemion.
Gdy Marek Aureliusz został cesarzem, wycofał się spod tego muru i uznał Mur Hadriana za główną linię obrony. Obszar pomiędzy murami nazywa się Nizinami Szkockimi lub Nizinami Centralnymi. Zdjęcie i informacja – angielska Wikipedia.
Tak więc teren, który podbili Rzymianie, to teren współczesnej Anglii. Nie podbili oni Walii i Szkocji. A kto tam z nimi przybył i pozostał?
W 410 roku legiony rzymskie wycofały się z Wyspy, którą opanowały germańskie plemiona Anglów i Sasów. W latach 1016-35 Anglia stanowiła część wielkiego mocarstwa skandynawskiego. W 1066 roku książę Normanów Wilhelm, po bitwie pod Hastings, usunął rządy anglosaskie i wprowadził rządy normandzkie. Stworzył ustrój feudalny, rozdawał ziemię rycerzom normandzkim i stworzył finanse państwowe.
Jego dzieło kontynuowała dynastia andegaweńska Plantagenetów. Henryk II wzmocnił władzę królewską kosztem czynników feudalnych. Poprawił system sprawiedliwości, poddał kościół wpływom państwa. Jego syn Jan doprowadził absolutyzm królewski do samowoli i spowodował bunt poddanych, których musiał uspokoić wydaniem w 1215 roku Wielkiej Karty Wolności.
Za panowania Henryka III, przywódca opozycji hr. Leicester, pokonawszy króla w bitwie pod Lewes (1264), zwołał w 1265 do Londynu pierwszy parlament, w którym obok baronów wzięli udział przedstawiciele hrabstw i miast. Tak powstała angielska Izba Gmin, która w przeciwieństwie do reprezentacji stanowych na kontynencie, obejmowała przedstawicieli zarówno szlachty (gentry) jak i mieszczaństwa, a przez to zbliżała się do przedstawicielstwa ogólnonarodowego. – Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga (1929-38).
Po co te wszystkie informacje? Arnold Zweig, który był Żydem, w powieści Czas dojrzał Czytelnik 1960 pisał:
„Wczoraj opowiadał jej, że tą drogą ciągnęły już rzymskie kohorty i kupcy, którzy wieźli tędy do stolicy świata sól, wosk, bursztyny i skóry. – Może byli wśród nich także przodkowie naszych praojców, bo przecież trzy czy cztery gminy żydowskie znad Renu pochodzą jeszcze z czasów rzymskiego imperium.” I dalej: „Ta Europa czy Ewropa – jej imię pochodzi z hebrajskiego Erew, wieczór, zachód…”
Skoro więc Żydzi rozproszyli się po całym Imperium Rzymskim, to musieli również przybyć z Rzymianami do Anglii. Legiony rzymskie wycofały się, a Żydzi zostali. Zbigniew Krasnowski w książce Socjalizm, komunizm, anarchizm (1936), wznowionej przez Dom Wydawniczy „Ostoja” w 2021 roku, pisze:
Skrzypek żydowski, Bronisław Huberman, znany ze swoich oświadczeń w sprawach natury politycznej, podczas wymiany zdań na temat wpływu żydostwa na życie polityczne narodów rdzennych w krajach Europy, m.in. powiedział:
„Uważam, że my, żydzi, jesteśmy w Europie jedynymi Europejczykami. Był jeszcze jeden naród – starzy Ateńczycy, lecz oni znikli. Utrzymuję, że my, żydzi, wytworzyliśmy dla Europy wszystkie wartości, które obecnie istnieją w życiu kulturalnym, ekonomicznym i politycznym. Musimy jednak tworzyć dalej…”
Z kolei ten sam autor w książce Światowa polityka żydowska (1934) wznowionej przez Dom Wydawniczy „Ostoja” w 2021 roku pisze:
„Wszystkie kraje posiadają „swoich” żydów. Pozostając żydami, to jest należąc do jednego, lecz rozproszonego narodu, żydzi pod firmą „Anglików”, „Amerykanów”, „Niemców” itd. itd. załatwiają na zewnątrz interesy tych poszczególnych narodów, jako rzekomi ich członkowie i decydują o ich losach. I nie można temu się dziwić: wszak przywilej „równouprawnienia” do tego ich uprawnia.”
* * *
Czy zatem wszystko to, co się działo w Anglii przed rewolucją, w trakcie i po niej, nie było dziełem Żydów, którzy po obu stronach barykady mieli swoich wykonawców i dyktowali im, co mają robić? Nie udało się Rzymianom podbić Walii i Szkocji, a Żydzi nie mieli z tym problemu. Nie pomogło „Braveheart”. Na pieniądze, podstęp, intrygi nie ma mocnych.
Czy w takiej sytuacji ta zaraza z 1665 roku i ten pożar z 1666 roku były dziełem przypadku, sił natury? „Świat jest teatrem, aktorami ludzie, którzy kolejno wchodzą i znikają”, jak pisał Szekspir. Niektórzy jednak uważają, że to nie Szekspir, tylko Francis Bacon napisał te dzieła. Czyżbyśmy zatem mieli do czynienia z teatrem w teatrze? Jak patrzeć na czołowych przywódców świata? Czy to nie są aktorzy, którzy mają pewne role do odegrania, tak jak ci z czasów angielskiej rewolucji i restauracji?
- Izba Gwiaździsta, Sąd Izby Gwiaździstej – angielski sąd o specjalnych uprawnieniach, który zaczął kształtować się w czasach panowania króla Edwarda (pierwsza wzmianka pochodzi z 1398 roku. Wywodził się ze średniowiecznej Rady Królewskiej, późniejszej Tajnej Rady. Za panowania Karola I Stuarta służył do walki z antyrojalistyczną purytańską opozycją.
- Gentry – ziemiaństwo angielskie lub inne rodziny żyjące na pewnym poziomie majątkowym nieposiadające tytułów szlacheckich.
- Krótki Parlament – określenie parlamentu angielskiego obradującego od 13 kwietnia do 13 maja 1640 roku. Zwołany został przez Karola I. Parlament odrzucił jego żądania uchwalenia podatków i wszczął krytykę polityki króla. Na skutek powstania silnej opozycji rozwiązany przez króla po 23 dniach obrad.
- Długi Parlament – okres obrad parlamentu angielskiego zwołanego przez króla Karola I w 1640 roku, zakończony w 1653 roku pod bitwie pod Worcester, formalnie rozwiązany w 1660 roku. Długi Parlament uchwalił szereg ustaw, które ograniczały władzę króla.
- Prezbiterianizm – krąg protestanckich kościołów reformowanych charakteryzujących się ustrojem opartym na władzy prezbiterów, czyli starszych zborów (duchownych i świeckich). Kościoły prezbiteriańskie swoją genezę wywodzą z reformacji szwajcarskiej.
- Akty nawigacyjne – XVII-wieczne angielskie ustawy dotyczące handlu i prawa morskiego. Wprowadzały protekcjonistyczny i merkantylistyczny system handlowy, którego celem miała być ochrona Anglii i jej kolonii przed konkurencją innych państw kolonialnych.
- Anglia+Walia+Szkocja=Wielka Brytania. Wielka Brytania+Irlandia Północna=Zjednoczone Królestwo. Tak to definiuje angielska Wikipedia.
Wiesław Liźniewicz
https://bb-i.blog/
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz