Zaraza

Były pewne zdarzenia w historii, które ze względu na swój przebieg skłaniają do snucia pewnych teorii, które nazywa się teoriami spiskowymi. Tak było w przypadku zarazy, która nawiedziła Londyn w 1665 roku i pożaru w 1666 roku.

Doktor zarazy; w XVII, XVIII i XIX wieku medycy zajmujący się ofiarami epidemii, nosili maski z dziobami wypełnionymi ziołami i cieczami, mającymi chronić ich przed zabójczymi miazmatami; zdjęcie: fragment okładki cytowanej książki.

Daniel Defoe w swoim Dzienniku roku zarazy PIW 2022 szczegółowo opisał jej przebieg. Poniżej parę wybranych fragmentów z tego dziennika.

*                    *                    *

Było to jakoś na początku września 1664 roku, kiedy, tak jak inni moi sąsiedzi, usłyszałem w potocznej rozmowie, że zaraza powróciła do Holandii, a grasowała tam bardzo gwałtownie, zwłaszcza w Amsterdamie i Rotterdamie w roku 1663, dokąd, jak powiadają, została zawleczona, zdaniem jednych – z Włoch, zdaniem innych – z Lewantu, razem z towarami przywiezionymi do kraju przez flotę turecką; inni znów powiadają, że przywleczono ją z Krety, jeszcze inni, że z Cypru. Mniejsza o to zresztą, skąd się wzięła, ale wszyscy twierdzili zgodnie, że powróciła znów do Holandii.

Nie mieliśmy wówczas takich rzeczy jak drukowane gazety, które by szerzyły pogłoski i dawały sprawozdania z różnych wydarzeń, uzupełniając je ludzką fantazją, jak to się czasem praktykowało za mojej pamięci. Ale podobnych informacji dostarczały listy kupców oraz innych, którzy utrzymywali korespondencję z zagranicą, i z nich to podawano sobie nowiny jedynie z ust do ust; tak więc wiadomości nie szerzyły się błyskawicznie wśród ogółu, jak się to dzieje obecnie.

Jednakże rząd zdawał się otrzymywać prawdziwe sprawozdania i wiele odbywało się narad, w jaki sposób zapobiec przesiąkaniu tych wieści na zewnątrz; wszystko zachowywano w ścisłej tajemnicy. Toteż pogłoski ucichły, ludzie zaczęli je puszczać w niepamięć jako przedmiot mało nas dotyczący i, jak ufaliśmy, nieprawdziwy, aż dopiero pod koniec listopada, a może nawet na początku grudnia 1664 roku dwóch ludzi, rzekomo Francuzów, zmarło na zarazę przy ulicy Long Acre, a raczej w górnym końcu Drury Lane.

Rodzina, u której przebywali, starała się to ukryć w miarę możności, ponieważ jednak zaczęto o tym przebąkiwać w sąsiedztwie, doszło to do uszu Sekretarzy Stanu, ci zaś, uważając za swój obowiązek dowiedzieć się bliższych szczegółów, polecili dwóm lekarzom i chirurgowi przeprowadzenie oględzin zwłok, co też uczynili; stwierdziwszy oczywiste oznaki choroby na ciałach obu nieboszczyków, wyrazili głośno opinię, że zmarli oni na zarazę. Po czym oznajmili ją pisarzowi parafialnemu, który z kolei powiadomił Radę Miejską.

Nadeszła tymczasem połowa lipca i zaraza, która dotąd grasowała raczej na przeciwległym krańcu miasta, zaczęła zwracać się ku wschodowi, a więc w stronę dzielnicy, gdzie mieszkałem. Jak można było zauważyć, zaraza nie zmierzała prosto do nas; gród bowiem, to znaczy miasto w obrębie murów, nie odczuwał zarazy; nie przerzuciła się także przez rzekę do Southwark; bo chociaż zmarło tam w tym tygodniu 1268 osób na wszelkiego rodzaju choroby, z czego można podejrzewać, że ponad dziewięćset na zarazę, jednakże w całym mieście, w obrębie murów, zmarło zaledwie dwadzieścia osiem osób, w Southwark tylko dziewiętnaście, łącznie z parafią Lambeth; natomiast w samej tylko parafii St. Giles i St. Martin-in-the-Fields było czterysta dwadzieścia jeden zgonów.

Rozumieliśmy jednak, że morowe powietrze szerzy się przeważnie w parafiach podmiejskich, gdzie, jako że były bardzo gęsto zaludnione, i to przez ubogich, zaraza znajdowała więcej ofiar niż w grodzie, jak to dalej jeszcze zaznaczę. Zauważyliśmy więc, powiadam, że choroba zbliża się ku nam, a mianowicie poprzez parafie Clerkenwell, Cripplegate, Shoreditch i Bishopsgate, z których dwie ostatnie graniczą z Aldgate, Whitechapel i Stepney, mór zatem grasował najzacieklej i najgwałtowniej w tych dzielnicach, nawet wówczas, gdy zaczął wygasać w parafiach zachodnich, skąd wziął początek.

Ponieważ rozpoczęła się ucieczka z grodu, mogłem zaobserwować, że dwór wywędrował wcześnie, a mianowicie już w czerwcu, i udał się do Oksfordu, gdzie Panu Bogu podobało się go oszczędzić; jak słyszałem, zaraza nie dosięgła go nawet w najlżejszym stopniu, za co, jak mogłem zauważyć, nikt z rodziny królewskiej nie złożył nigdy żadnego dowodu wdzięczności, nie wprowadzili też niemal żadnych reform, a choć powiedzenie im tego byłoby daremne, to ich wołające o pomstę do nieba grzechy zdolne były, jak można śmiało stwierdzić, nie odstępując od zasad miłosierdzia chrześcijańskiego, przyczynić się znacznie do ściągnięcia Sądu Bożego na cały naród.

Oblicze Londynu uległo teraz dziwnej zmianie; mam na myśli skupienie zabudowań grodu, jurydyk miejskich, przedmieść, Westminster, Southwark itd., jeżeli bowiem chodzi o dzielnicę miasta zwaną City, inaczej mówiąc, w obrębie murów, zaraza dotknęła ją w bardzo niewielkim stopniu. Na ogół jednak oblicze miasta uległo moim zdaniem znacznej zmianie; smutek i troska przesłaniały wszystkie twarze; bo jeśli niektóre dzielnice nie były jeszcze skazane na zagładę, to jednak wszyscy zdawali się głęboko przejęci, a widząc, że zaraza zbliża się w sposób widoczny, uważali, że zarówno oni, jak ich rodziny są w największym niebezpieczeństwie.

Jeżeli mówię o szeregach zamkniętych domów, to nie chcę przez to powiedzieć, że zostały zamknięte na rozkaz urzędów, ale że bardzo wiele osób wyjechało wraz z dworem, dlatego że wymagały tego pełnione przez nich funkcje albo dlatego że były w jakowyś sposób z nim związane, inni znów opuścili miasto ze strachu przed zarazą, co sprawiło, że niektóre ulice wyglądały po prostu rozpaczliwie.

Jednakże strach nawet w przybliżeniu nie osiągnął takich rozmiarów w City, zwanym tak w pojęciu nieco oderwanym, a to przede wszystkim dlatego, że choć z początku ogarnęła ludzi nieopisana trwoga, jednakże z uwagi na to, jak już nadmieniłem, iż zaraza występowała zrazu z częstymi przerwami, żyli na przemian w obawie bądź też beztrosko, te odpływy zaś i przypływy następowały kilkakrotnie, tak iż oswoili się z nimi całkowicie; toteż nawet wówczas, gdy nawrót zarazy wydawał się gwałtowny, widząc, że na razie mór nie szerzy się ani w City, ani w dzielnicach wschodnich i południowych, ludzie zaczęli nabierać odwagi, a może, powiedziałbym, hartu.

Wprawdzie dużo osób uciekło, jak to mogłem zaobserwować, jednakże byli to przeważnie mieszkańcy zachodnich krańców miasta oraz tego, co nazywamy sercem grodu, to znaczy z kręgu ludzi najzamożniejszych i niezwiązanych z rzemiosłem ani handlem. Jednakże większość pozostałej ludności została i zdawała się znosić cierpliwie najgorsze; w jurydykach miejskich więc, jak również na przedmieściach w Southwark i na wschodnich peryferiach, na przykład w Wapping, Retcliff, Stepney, Rotherhithe itp., ludność na ogół pozostawała na miejscu z wyjątkiem niektórych zamożnych rodzin, niezwiązanych z miastem, jak już wspomniałem, żadnymi interesami zawodowymi.

W tym miejscu nie należy zapominać, że zarówno gród, jak przedmieścia były w okresie tego nawiedzenia niezwykle gęsto zaludnione, to znaczy w chwili największego nasilenia moru; bo choć dożyłem czasów, kiedy mogłem zaobserwować dalszy wzrost zaludnienia i większe niż kiedykolwiek tłumy napływały do Londynu, by się tam osiedlić, to jednak mieliśmy zawsze wrażenie, że ilość osób, które po skończonej wojnie i rozwiązaniu armii oraz Restauracji, czyli przywróceniu monarchii i powrocie rodziny królewskiej, tłumnie przybyły do Londynu, by zająć się handlem lub służyć dworowi w zamian za wynagrodzenie, posady, przywileje itp., była tak znaczna, że miasto liczyło przypuszczalnie o z górą sto tysięcy mieszkańców więcej niż pierwotnie; nie dość na tym, byli tacy, którzy twierdzili, że liczba ich wzrosła w dwójnasób, gdyż przybyły tu wszystkie zrujnowane rodziny stronników partii królewskiej.

Żołnierze weterani zajęli się przeważnie handlem lub rzemiosłem i osiedlili się tu wraz z rodzinami. W ślad za dworem powróciło wystawne życie i nowe mody. Ludzie odzyskali dawną wesołość i zamiłowanie do zbytku, a radość z powodu przywrócenia monarchii ściągnęła bardzo wiele rodzin do stolicy.

Często myślałem sobie, że tak jak Rzymianie rozpoczęli oblężenie Jerozolimy w chwili, gdy zebrali się tam Żydzi na święto Paschy, wskutek czego zaskoczono niezliczone rzesze ludzi, którzy kiedy indziej znajdowaliby się w różnych okolicach kraju, tak samo zaraza wtargnęła do Londynu w chwili, gdy na skutek wcześniej wymienionych okoliczności liczba mieszkańców wzrosła niepomiernie.

Ponieważ młodzieńczy i wesoły dwór przyciągał ogromny napływ ludzi, co znów wywoływało wielkie ożywienie przemysłu i handlu, zwłaszcza w dziedzinie mody i elegancji, zjeżdżały tam z kolei liczne zastępy rzemieślników, rękodzielników i tym podobnych ludzi, przeważnie ubogich, żyjących z pracy rąk własnych.

I przypominam sobie najdokładniej, że w memoriale, który złożyłem lordowi majorowi, dotyczącemu doli ubogich, liczyłem, że w grodzie i pod miastem znajdują się setki, a może nawet tysiące tkaczy trudniących się wyrobem wstążek, z których większość zamieszkuje w parafiach Shoredith, Stepney, Whitechapel i Bishopsgate. położonych w obrębie Spitalfields; to znaczy takiego Spitalfields, jakim było wówczas, teraz bowiem jest pięć razy większe.

Z tego wszakże można wnosić, ilu ogółem było ludzi w mieście; i często mnie, przyznaję, dziwiło, że pomimo tak ogromnej liczby osób, które od razu na początku wyjechały, tyle ich jeszcze, jak się okazuje, pozostało.

Muszę się jednak cofnąć do zarania tych zdumiewających czasów. Kiedy obawy ludności zaczęły dopiero się budzić, wzmogło je w dziwny sposób kilka szczególnych znaków i graniczy to niemal z cudem, że zestawiwszy je ze sobą, ludzie nie powstali jak jeden mąż i nie porzucili swoich siedzib, opuszczając miasto, które Niebo zdawało się przeznaczyć na nową Haceldamę [1] skazaną na zagładę, na zmiecenie z powierzchni ziemi wraz ze wszystkim, co tam się znajduje.

Wymienię tylko parę tych znaków, w istocie jednak były one tak liczne, że dziwiłem się często, iż ktokolwiek (zwłaszcza niewiasty) odważył się pozostać w mieście.

Po pierwsze, na kilka miesięcy przed zarazą ukazała się na niebie ognista gwiazda czy też kometa, tak jak w zeszłym roku na krótko przed pożarem. Stare kobiety i flegmatyczni hipochondrycy płci odmiennej, których mógłbym niemal także nazwać starymi babami, zauważyli, zwłaszcza potem, ale dopiero kiedy minęły te dopusty Boże, iż obie komety przeleciały wprost nad miastem, tak blisko domów, iż niewątpliwie zwiastowały coś bardzo ważnego, i to tylko dla miasta; że kometa przed zarazą miała barwę przyćmioną, bladą, a ruszała się ciężko, uroczyście i powoli, natomiast kometa przed pożarem była jaskrawa i błyszcząca, a nawet, jak mówili niektórzy, płomienna, poruszała się zaś szybko i zamaszyście, z czego wynika, że jedna z nich zwiastowała karę ciężką, powolną, lecz surową, straszną i budzącą trwogę, jaką była zaraza, druga zapowiadała cios nagły, szybki i ognisty – pożogę.

Nie dość na tym, niektórzy opowiadali szczegółowo, że kiedy ujrzeli kometę poprzedzającą pożar, zdawało im się nie tylko, iż przelatuje szybko i z impetem, co można było dostrzec gołym okiem, ale nawet słyszeli szum potężnego pędu, groźnego i strasznego, wprawdzie odległy, ale dość wyraźny.

Widziałem obie te gwiazdy i, wyznać muszę, miałem głowę tak nabitą powszechnie panującymi zabobonami, że i ja byłem skłonny dopatrywać się w nich zwiastunów i ostrzeżenia, że zbliża się Sąd Boży, a zwłaszcza kiedy po pierwszej komecie, po której nastąpiła zaraza, ukazała się druga podobna, mogłem sobie tylko powiedzieć, że Pan Bóg nie dość jeszcze srogo ukarał nasze miasto.

Nie mogłem jednakże nadać tym znakom takiego znaczenia wyższej natury, jak to czynili inni, wiedziałem bowiem również, że astronomowie przypisują podobne zjawiska przyczynom naturalnym, że ruchy planet, a nawet dewiacje są obliczone albo też uczonym zdaje się, że potrafią je obliczyć, nie można więc ich naprawdę nazwać zwiastunami ani prognostykami, a tym bardziej sprawcami podobnych klęsk, jak wojna, ogień czy mór.

Ale niech sobie moje myśli czy też myśli filozofów będą, jakie chcą, a raczej były, jakie chciały; owe znaki wywarły niezwykły wpływ na umysły prostych ludzi, którzy prawie wszyscy mieli złe przeczucia, że zbliża się straszny kataklizm i kara Boska grozi miastu; a stało się to na widok tej komety oraz na głos pierwszego dzwonu na trwogę, jakim była śmierć dwóch osób zmarłych w grudniu w parafii St. Giles.

Jednakże przezorności lorda majora (burmistrz – przyp. W.L.) i Rady Miejskiej w obrębie grodu, sądom pokoju zaś poza obrębem murów, wspomaganym pieniężnie ze wszystkich stron, zawdzięczamy, iż udało się zachować spokój wśród ubogiej ludności oraz w miarę sił zaspokoić jej potrzeby.

Ponadto dwie okoliczności powstrzymały motłoch od wybryków. Przede wszystkim nawet ludzie bogaci nie gromadzili zapasów żywności w swoich domach, choć powinni byli w istocie to uczynić, i gdyby byli dość przezorni, by tak postąpić, jak zrobili nieliczni, i zamknęli się całkowicie, może łatwiej uniknęliby plagi.

Okazało się jednak, że jest inaczej, motłoch więc nie dobrałby się do zapasów żywności, gdyby się był włamał do owych domów, choć rzecz jasna, mało do tego brakowało, a pociągnęłoby to za sobą całkowitą ruinę miasta, nie było bowiem wojsk regularnych, które mogły im stawić opór, nie dałoby się też zrekrutować wyćwiczonych oddziałów dla obrony miasta, gdyż brak było mężczyzn zdolnych do noszenia broni.

Ale czujność lorda majora i tych radnych miejskich, których można było zgromadzić (wielu bowiem nawet spośród nich zmarło, wielu zaś wyjechało), zapobiegła temu nieszczęściu, a osiągnęli to przy pomocy najłagodniejszych i najbardziej ludzkich środków, jakie można sobie wyobrazić, wspierając najbardziej zrozpaczonych zasiłkami pieniężnymi, innym dostarczając zarobków, a przede wszystkim powierzając im dozór nad domami zapowietrzonymi.

Że zaś było takich bardzo wiele, twierdzono, że w pewnej chwili zamknięto dziesięć tysięcy domów, każdego zaś pilnowało dwóch stróżów, a mianowicie jeden w nocy, drugi w dzień, nastręczało to sposobności zatrudnienia od razu wielu biedaków.

Kobiety i dziewki służebne, które zostały zwolnione przez chlebodawców, przeznaczono do opieki nad chorymi w całym mieście, to zatrudniło wielki ich zastęp.

Druga okoliczność, nader smętna w istocie, była również w pewien sposób zbawienna, a mianowicie zaraza grasująca straszliwie od połowy sierpnia do połowy października zmiotła przez ten czas od trzydziestu do czterdziestu tysięcy tych biedaków, którzy, gdyby pozostali przy życiu, staliby się wskutek skrajnej nędzy nieznośnym ciężarem, inaczej mówiąc, całe miasto nie byłoby w stanie łożyć tak znacznych sum ani dostarczyć im żywności; byliby więc z czasem, na to, by utrzymać się przy życiu, zmuszeni plądrować bądź sam gród, bądź graniczące z nim osiedla, a więc rozpętaliby zarówno w całym kraju, jak i w mieście najskrajniejszą panikę i zamieszanie.

Winienem jeszcze tutaj uczynić inną uwagę na użytek potomności, a to w jaki sposób ludzie zarażają się jedni od drugich; mianowicie, że zdrowi nie zarażali się bezpośrednio od chorych, ale od tych, którzy miewali się dobrze. Muszę jeszcze wytłumaczyć, że gdy mówię o chorych, mam na myśli tych, o których wiadomo, że są chorzy, leżą w łóżku, kurują się, mają na ciele obrzęki i wrzody, i tym podobne tumory. Tych wszyscy się wystrzegali; leżeli oni w łóżku albo stan ich był taki, że nie sposób go było zataić.

Gdy mówię: „ci, którzy się dobrze miewają”,mam na myśli tych, którzy ulegli zarazie, nosili ją w sobie i we krwi, na pozór wszakże nie znać było jej następstw; nie dość na tym, oni sami nie zdawali sobie z tego sprawy, niejedni nawet przez kilka dni. Ci tchnęli śmierć wszędzie i na każdego, co się do nich zbliżył, co mówię, nawet ich odzież kryła w sobie miazmaty choroby, ręce zarażały wszystko, czego się dotknęły, zwłaszcza gdy były gorące i spocone, a mieli wielką skłonność do potów.

Tymczasem nie sposób było rozpoznać takich osób, a one same, jak już mówiłem, nie wiedziały, że są zapowietrzone. To właśnie byli ci, którzy tak często padali zemdleni na ulicy, gdyż czasem chodzili po mieście do ostatka, do chwili kiedy zaczynali się pocić, robiło im się słabo, siadali pod jakimiś drzwiami i umierali.

Prawdę powiedziawszy, gdy się tak stało, starali się co sił dobrnąć do drzwi własnego domu; niekiedy zdołali wejść pod swój dach i od razu umierali; czasem znów chodzili dopóty, dopóki nie wystąpiły na nich znamiona choroby, a jeszcze o tym nie wiedzieli i umierali w godzinę albo dwie po powrocie do domu, póki zaś byli poza nim, czuli się dobrze. To właśnie byli ludzie niebezpieczni, takich to zdrowi ludzie powinni się najwięcej obawiać, skądinąd wszakże nie sposób było ich rozpoznać.

W tym leży przyczyna, dlaczego jest rzeczą niemożliwą w okresie nawiedzenia zapobiec szerzeniu się epidemii, choćby się stosowało największą czujność, jaka jest w ludzkiej mocy, a mianowicie dlatego, że nie sposób odróżnić osób zapowietrzonych od zdrowych, a także trudno, aby ci, co ulegli zarazie, jasno zdawali sobie z tego sprawę.

To, jak sądzę, jest przyczyną, że tyle osób mówi o tym, iż powietrze jest skażone i zepsute i że nie warto zważać na to, z kim się przestaje, zaraza bowiem jest w powietrzu.

Zaraza była tak silna, tak zajadła, tak wszędzie przenikała, udzielała się zaś tak niepostrzeżenie, że najskrupulatniejsza ostrożność nie mogła uchronić nas przed nią, póki byliśmy na miejscu. Niech mi wszakże wolno będzie nadal żywić przeświadczenie – mam zaś wiele przykładów świeżo zachowanych w pamięci, dostatecznych, by mnie utrwalić w tym przekonaniu, i nie sądzę, by ktokolwiek oparł się ich oczywistej wymowie – że nikt w całym narodzie nie nabawił się choroby czy też zarazy inaczej, niż w zwykły sposób zarażając się, czy to bezpośrednio przez odzież, dotknięcie czy smród od kogoś, kto już poprzednio jej uległ.

Dowodzi tego również droga, którą epidemia dotarła do Londynu, a mianowicie przez towary przywiezione z Holandii, a sprowadzone tam z Lewantu; pierwszy jej wypadek nastąpił w domu przy Long Acre, dokąd towary owe zostały dostarczone i gdzie po raz pierwszy je rozpakowano; po czym zaraza szerzyła się z domu do domu przez niebaczne obcowanie z chorymi oraz zarażanie się funkcjonariuszy parafialnych, mających do czynienia z umarłymi itd. Są to znane prawdy potwierdzające założenie podstawowe, że zaraza przenosiła się z ludzi na ludzi i z domu do domu, a nie w żaden inny sposób.

Muszę wspomnieć jeszcze o przebiegu zarazy; jak się zaczęła na jednym krańcu miasta, posuwała się stopniowo, powoli przechodząc z jednej dzielnicy do drugiej i podobnie jak ciemna chmura, gdy przeciąga nad naszymi głowami, w miarę jak gęstnieje i ciężko zawisa w powietrzu w jednym końcu, jaśnieje i rozprasza się w drugim, tak plaga posuwała się z zachodu na wschód; gdy wzmagała się na wschodzie, przygasała na zachodzie, dzięki czemu te dzielnice miasta, których jeszcze nie dosięgła zaraza, albo te, które opuściła po wyładowaniu na nich swojej furii, były niejako oszczędzone na to, aby pomagać i otaczać opieką pozostałe dzielnice.

Tymczasem, gdyby zaraza rozszerzyła się od razu na cały gród i przedmieścia, szalejąc wszędzie z jednakową siłą, tak jak to się stało w niektórych miastach za granicą, pochłonęłaby wszystkich ludzi, umierałoby ich po dwadzieścia tysięcy dziennie, jak podobno było w Neapolu; nie mogliby też wspomagać się i wspierać jedni drugich.

W ostatnim tygodniu września plaga osiągnęła swój punkt szczytowy i furia jej zaczynała się uciszać. Pamiętam, że mój przyjaciel doktor Heath, gdy przyszedł mnie odwiedzić w poprzednim tygodniu, zapewnił mnie, że groza nasilenia złagodnieje za kilka dni. Jednakże widziałem raport z tego tygodnia, a podawał on cyfry najwyższe w całym roku, a mianowicie 8287 zgonów na wszelkie choroby. Wytknąłem mu to z wyrzutem i zapytałem, na czym opiera swoje twierdzenie. Moje pytanie nie zaskoczyło go tak, jak sądziłem.

„Widzi pan – odrzekł – sądząc po liczbie chorych i zapowietrzonych, powinno było w ostatnim tygodniu umrzeć dwadzieścia tysięcy osób zamiast ośmiu tysięcy, gdyby epidemia była równie silna jak przed dwoma tygodniami; wówczas bowiem zabijała ludzi w dwa albo trzy dni, teraz śmierć nie następuje nigdy przed upływem tygodnia lub dziesięciu dni. Wtedy nawet jedna osoba na pięć nie powracała do zdrowia, podczas gdy teraz, jak to mogłem zaobserwować, umierają najwyżej dwie osoby na pięć. I wspomni pan moje słowa, następny raport wykaże mniejszą liczbę zgonów, i przekona się pan, że więcej osób powraca do zdrowia, niż dotąd bywało; bo choć mnóstwo jest wszędzie ludzi zapowietrzonych i tyleż ich co dzień ulega zarazie, jednakże nie tyle osób umrze, jak bywało dotychczas, gdyż złośliwość epidemii złagodniała”.

To powiedziawszy, wyraził nadzieje, a nawet więcej niż nadzieję, bo przekonanie, że epidemia osiągnąwszy swój punkt szczytowy, poczyna zanikać; tak też było istotnie, gdyż w następnym tygodniu, który był, jak już powiedziałem, ostatnim tygodniem września, raport zmalał prawie o dwa tysiące.

Złośliwość zarazy wyczerpała się, a także zima już wkrótce nadciągnęła, powietrze było czyste i chłodne, zaczęły się nawet ostre, coraz bardziej siarczyste mrozy, toteż większość chorych wyzdrowiała i w mieście zapanowały lepsze warunki zdrowotne. Były wprawdzie nawroty zarazy nawet w grudniu i raporty znowu podniosły się o blisko sto wypadków zgonu, ale to znów minęło i niebawem życie powróciło do dawnego trybu.

Aż dziw brał, jak nagle zaludniło się miasto, tak iż cudzoziemiec nie zauważyłby, ilu ludzi zginęło. Nie brakowało też mieszkańców w dawnych siedzibach, bardzo mało domów, a nawet żaden nie stał pustką, a jeżeli się to zdarzyło, nie brak było czynszowników chcących je wynająć.

Pragnąłbym móc powiedzieć, że tak jak stolica zmieniła oblicze, tak zmienił się również charakter jej mieszkańców. Nie wątpię, że wielu z nich miało nadal głębokie poczucie wyzwolenia i że byli serdecznie wdzięczni Wszechwładnej Ręce, która ochroniła ich w tak niebezpiecznej dobie.

Byłoby nader niesprawiedliwie sądzić inaczej w mieście tak ludnym, zamieszkałym przez ludzi tak nabożnych, jakimi się okazali londyńczycy przez cały czas nawiedzenia, jednakże wyjąwszy to, czego można się było dopatrzyć w niektórych rodzinach i na niektórych twarzach, trzeba przyznać, że postępowanie ludzi było na ogół takie samo jak przed nawiedzeniem i dała się zauważyć zaledwie bardzo niewielka różnica.

Nie brakło nawet takich, którzy twierdzili, że było jeszcze gorzej, że moralność poczęła upadać coraz bardziej właśnie od tego czasu, że ludzie jak marynarze z chwilą, gdy ustanie sztorm, stawali się jeszcze gorsi i głupsi, jeszcze śmielsi i bardziej zatwardziali w grzechu i niemoralności, niż było przedtem, ale nie chcę się tak zagłębiać. Wymagałoby to opowiadania nie byle jak długiego, by wyliczyć szczegółowo wszystkie stopnie, poprzez które zwykły bieg rzeczy został w tym mieście w końcu przywrócony i począł toczyć się swoim dawnym trybem.

*                    *                    *

Z tego, co napisał Defoe, zaraza dotarła do Londynu z Holandii, a tam – z Włoch, Lewantu, Krety lub z Cypru. Informacje o niej rozchodziły się poprzez listy kupców. Natomiast rząd otrzymywał prawdziwe informacje i zachowywał je w tajemnicy. Skąd jednak otrzymywał je, o tym autor nie wspomina.

Pod koniec 1664 roku upubliczniono fakt śmierci dwóch osób z powodu zarazy. Nie atakowała ona równomiernie w całym mieście, a samego centrum, czyli City, praktycznie nie dotknęła. Rząd, czyli dwór, uciekł do Oksfordu.

Początkowo zaraza atakowała z częstymi przerwami. Ponadto nie szerzyła się w City i w dzielnicach wschodnich i południowych. W okresie zarazy samo centrum i przedmieścia były gęsto zaludnione, a po jej ustąpieniu liczba ludności znacznie wzrosła. Ludzie wracali, by zając się handlem i służyć dworowi. Tak działo się po przywróceniu monarchii i powrocie rodziny królewskiej.

Ciekawy jest wątek dwóch komet, z których jedna pojawiła się przed zarazą w 1665 roku, a druga – przed pożarem w 1666 roku. Pierwsza miała barwę przyćmioną i poruszała się wolno, druga była jasna, błyszcząca i poruszała się szybko i szum jej potężnego pędu był słyszalny. Zaraza pozbawiła życia od trzydziestu do czterdziestu tysięcy biedaków na ogólną liczbę ofiar szacowaną na siedemdziesiąt do stu tysięcy.

Ci biedacy, gdyby przeżyli, byliby dla miasta wielkim ciężarem, jak to ujął Defoe. Zaraza uaktywniała się lub słabła w sposób podobny do tego, jak porusza się chmura nad miastem. Najwyższa tygodniowa cyfra zgonów, to prawie osiem tysięcy trzysta. Największe jej nasilenie miało miejsce od lipca do końca września, a więc trzy miesiące. Po zarazie miasto nadzwyczaj szybko zaludniło się. Nie było opustoszałych domów, żaden nie był niezamieszkały, a jeżeli tak się działo, to nie brakowało czynszowników chcących je wynająć.

Można powiedzieć, że zaraza atakowała wybiórczo i stąd stosunkowo niewielka liczba zmarłych. Gdyby działała z jednakową siłą na terenie całego miasta, to pochłonęłaby wszystkich mieszkańców. Umierałoby po dwadzieścia tysięcy dziennie, jak podobno działo się w Neapolu.

Pojawiają się wątpliwości. Jeśli w Londynie i w Neapolu grasowała ta sama zaraza, to dlaczego w Londynie działała wybiórczo i z przerwami, a w Neapolu – nie? W tym miejscu wypada uzmysłowić sobie, co działo się w Anglii przed zarazą. A działo się dużo.

Henryk Rolicki w książce Zmierzch Izraela (pierwsze wydanie 1932), wznowionej przez Dom Wydawniczy „Ostoja”, pisze:

Ostatnie lata wojny trzydziestoletniej przypadają na okres, w którym Anglia pod rządami Karola I Stuarta, żonatego z Burbonką, Marią Henrietą, gorliwą katoliczką, jest terenem walk zawziętych. Z jednej strony stoi król, oparty o państwowy kościół anglikański, reprezentujący raczej schizmę niż reformację religijną, z drugiej zaś obóz purytanów, opartych o parlament. Walki króla z parlamentem wypełniają dzieje panowania Karola I.

W r. 1641 bawi w Anglii Komeniusz, wezwany przez parlament, zaś rok później wybucha wojna domowa (1642-1645). Jako jeden z podrzędnych wodzów wypływa na jej falach Olivier Cromwell. Po zaprzestaniu kroków wojennych (1645) toczą się rokowania długotrwałe między purytanami a królem, zakończone wybuchem drugiej wojny domowej (1648), w tym właśnie czasie, gdy na kontynencie zawierano Traktat Westfalski, kończący wojnę trzydziestoletnią.

Na czele najradykalniejszego skrzydła purytanów, tzw. niezależnych purytanów, staje Cromwell i zwycięża wojska szkockie, stojące u boku króla. Odtąd już można mówić w Anglii o dyktaturze rewolucyjnej; nawet parlament zostaje zmuszony siłą do uznania faktów, a potem rozpędzony. Król zostaje skazany na śmierć i ścięty (1649), jak później Ludwik XVI we Francji.

Cromwell w całym kraju rzeziami i mordami wymusza sobie posłuszeństwo; przeprowadza wywłaszczenie katolików, topi w strumieniach krwi powstanie katolickie w Irlandii w r. 1650 i w r. 1653 po zwycięstwach nad flotą holenderską przyjmuje tytuł Lorda Protektora, zmieniony potem na tytuł Wysokiego Lorda Protektora.

Ruch purytański zanieśli do Anglii w XVI w. anabaptyści, ci sami, co fundowali „Nową Jerozolimę” w Monastyrze pod władzą Jana z Lejdy, dobrowolnego wykonawcy wyroków śmierci. Toteż sympatie dla Izraela nie były wcale platoniczne. Nie zapominajmy, że żydów oficjalnie w Anglii nie było, jeszcze w r. 1290 zostali wygnani z wyspy. Co najwyżej nieliczni marrani, bardzo kryjący się przed okiem niepowołanym, bardziej jeszcze niż w Hiszpanii, opanowanej inkwizycją, mogli się byli przyczaić i trwać przez pokolenia. Marranów hiszpańskich do połowy XVI w. do kraju nie puszczano. A tu teraz chrześcijanie sami stają się dzięki reformacji nie już półżydami, ale wprost żydami nieobrzezanymi.

Ducha żydowskiego purytanizm czerpał tak samo z kalwinizmu jak i anabaptyzmu. Rzeczywiście głębsza analiza wiary i etyki kalwińskiej, a już szczególnie purytańskiej, daje w rezultacie judaizm. „To pokrewieństwo i ta tożsamość nie ulegają żadnej wątpliwości i jesteśmy w prawie wnioskować, jak to czyni wyraźnie wybitny ekonomista (Sombart – przyp. autora), że purytanizm to judaizm.” – George Batault, Kwestia żydowska.

Taki kierunek religijny narzuciła Anglii dyktatura Cromwella i w jego imię Anglia i Irlandia spłynęły krwią. Lecouteulx de Cantelen w swych „Les sectes et sociétes secretes” zapewnia, że Cromwell był „wysoko wtajemniczony w misteria masonerii”. Za jego rządów poczynają się próby ponownego wprowadzenia do Anglii żydów, wypędzonych stamtąd w 1290 r. Akcję tę w porozumieniu z Cromwellem przeprowadza Manasse ben Izrael z Amsterdamu.

Mamy więc tu do czynienia z dziwną zarazą, podobnie jak dziwny był ten pożar w następnym roku. Wyglądało to tak, jakby ktoś stopniowo oczyszczał teren pod nową kolonizację. Najpierw pozbyto się części ludzi i zajęto ich domy. To działo się poza City, które zarazy nie doświadczyło. W następnym roku, dla odmiany, City zostało pochłonięte przez pożar. Później je odbudowano i ktoś stał się właścicielem tego terenu i wszystkiego, co na nim powstało.

Marrani, czyli hiszpańscy Żydzi, od połowy XVI wieku stopniowo osiedlają się w Anglii, a rewolucja Cromwella, czyli rewolucja angielska, otwiera szeroko Żydom wrota do Anglii. To jednak za mało, by podporządkować sobie i wykorzystać państwo, które będzie budowało imperium i stolicę świata, przynajmniej tę finansową i gospodarczą. Chyba jednak uznano, że sami nie dadzą rady podporządkować go sobie i zjednali sobie pomocników, czyli protestantów, zwanych na gruncie angielskim purytanami I chyba po to potrzebna była reformacja.

U protestantów zbawienie osiąga się poprzez wiarę, a u katolików poprzez uczynki, co oznacza, że protestant może pozwolić sobie na wszelkie występki i zbrodnie, ale jeśli będzie głęboko wierzył, czyli czytał Biblię, to będzie zbawiony. Nie miał więc moralnych problemów purytanin, by wyrżnąć Indian w Ameryce. Katolik natomiast musi zasłużyć na to zbawienie poprzez dobre uczynki, miłosierdzie itp.

W nagrodę za to, że Anglosasi robią Żydom laskę, ci odwdzięczają się im szerszym strumieniem pieniądza, który trafia do państw protestanckich i dlatego społeczeństwa te są bogatsze od pozostałych. Bo to nie jest tak, że bogactwo bierze się z pracy. Owszem bierze się z niej, ale ta praca musi być odpowiednio wynagradzana, by ludzie chcieli pracować, a nawet bardzo ciężko pracować. Jeśli praca nie jest odpowiednio wynagradzana, to rodzi się zniechęcenie, apatia i obojętność, czyli brak motywacji.

Chińczycy zawsze byli pracowici, jak wszyscy Azjaci, ale jak wyglądały komunistyczne Chiny wcześniej, a jak wyglądają dziś? Liberia to państwo, w którym 80% populacji to protestanci. Ci Murzyni nie robią nic innego, tylko modlą się całymi dniami w zborach i Liberia wygląda tak, jak wygląda. Z samego czytania Biblii nie ma bogactwa.

Tak więc Stany Zjednoczone to zbrojne ramię żydostwa, służące im do podporządkowywania sobie całego świata. Ale nie tylko armia tego państwa do tego służy. Nie przypadkiem najlepsze i najbardziej prestiżowe uczelnie są w Stanach Zjednoczonych i w Anglii. Dzięki temu kształcą się tam studenci i stypendyści ze wszystkich państw, stając się w ten sposób agentami Anglosasów, a w praktyce Żydów.

I po to była potrzebna rewolucja w Anglii oraz zaraza i pożar Londynu.

[1] Haceldama – krwawe pole; pole koło Jerozolimy, które kapłani kupili za trzydzieści judaszowych srebrników.

Wiesław Liźniewicz
https://bb-i.blog