Pozwolicie państwo ,ze stary człowiek wrzuci kamyczek do tego ogródka! Zacytuję fragmenty rozprawki ,która napisałem na potrzeby naszego Stowarzyszenia. …” Gdy w maju 1918 r. po bitwie kaniowskiej Niemcy rozbroili II Korpus Polski ,wielu żołnierzy i oficerów uniknęło niewoli przedzierając się do Armii Ochotniczej gen. Michaiła Aleksiejewa, tworząc przy niej Oddział Polski . Armia Ochotnicza działała na północnym Kaukazie walcząc z bolszewikami. Oddział Polski został oficjalnie utworzony 24 sierpnia 1918 r pod dowództwem płk. Franciszka Zielińskiego, liczący ca. 700 osób.(…)Kiedy w październiku 1918 r Dowództwo Wojsk Polskich na Wschodzie przejął po gen. J. Hallerze gen. Lucjan Żeligowski Oddział Polski liczył już prawie 2800 żołnierzy. W tym czasie po śmierci gen. Aleksiejewa dowództwo nad Armią Ochotniczą obejmuje gen. Anton Denikin. Gen. Żeligowski w imieniu wojsk polskich zawiera porozumienie z gen. Denikinem o formowaniu 4-tej Dywizji Strzelców . Dywizja organizacyjnie podlegała Armii Polskiej we Francji i stąd numer „4”. Dowódcą dywizji pozostał płk. F. Zieliński. Dywizja składała się z brygady piechoty, dywizjonu ułanów, dywizjonu artylerii, samodzielnej kompanii inżynieryjnej, oddziału lotniczego i szpitala polowego. Po sformowaniu dywizji jej stan osobowy nieustannie wzrastał. Trzon dywizji nadal stanowili żołnierze byłego Oddziału Polskiego, ale pod jej sztandary zgłaszali się również byli żołnierze trzech zlikwidowanych korpusów polskich, przesiedleńcy jak i miejscowi Polacy. Na polecenie marszałka Francji Ferdynanda Focha gen. Denikin wysyła w grudniu 1918 r. 4-tą Dywizję do Odessy, skąd miała być ewakuowana do Polski.(…) W lutym Dywizja znów walczy z bolszewikami pod Tyraspolem . Walki te miały duże znaczenie polityczne, gdyż w tym czasie w Paryżu trwała konferencja pokojowa i rozstrzygała się sprawa granic Polski. Stany liczebne w lutym 1919 r : 717 oficerów ; 472 podoficerów ; 1758 szeregowych oraz 617 koni. Niskie stany żołnierzy i nadmiar oficerów wymusił sformowanie pułku marszowego złożonego z nadwyżek oficerów . Powstaje wtedy też drugi pułk jazdy (6-ty Pułk Ułanów). Po rozpoczęciu przez bolszewików ofensywy marcowej 4-ta Dywizja ,po osłonie ewakuacji Korpusu Interwencyjnego , przeprawia się w kwietniu przez Dniestr do Rumunii. W Besarabii dywizja otrzymuje zadanie obrony odcinka Dniestru . 23 maja dywizję luzują jednostki greckie , a już 26 maja 1919 r. 4-ta Dywizja w pełnym rynsztunku bojowym wyrusza do Polski. Do Czerniowiec dywizja dociera na początku czerwca 1919 r. skąd kolejny rozkaz ,tym razem polskich władz kieruje ja do Stanisławowa . Pod koniec czerwca 4-ta Dywizja otrzymuje rozkaz wzięcia udziału w polskiej kontrofensywie przeciwko wojskom Zachodnio-ukraińskiej Republiki Ludowej. W dniu 17 lipca 1919 r osiąga rzekę Zbrucz . Po tym ostatnim już wysiłku bojowym 4-ta Dywizja zostaje przemianowana na 10-tą Dywizję Piechoty i oficjalnie zostaje zaliczona w skład Wojska Polskiego. 4-ta Dywizja Strzelców gen. L. Żeligowskiego była jedyną wielką jednostką ,która zdołała wydostać się w pełnym składzie , w szyku bojowym i z bronią z owładniętej rewolucją Rosji. ” Dodam tylko , że gen. Denikin do formującej się eskadry przekazał samolot samolot Nieuport 11 C1 Bebe. Dywizja walcząc u boku Francuzów i Rosjan przedarła się do Polski. Informacje te nie są publikowane i pomijane w historiografii. Pierwsze i jedyne opracowanie to książka płk. Henryka Bagińskiego; Wojsko Polskie na wschodzie 1914 – 1920; Główna Księgarnia Wojskowa ; Warszawa 1921.. Całkiem niedawno w 2018 roku pan Wojciech Jerzy Muszyński wydał nakładem IPN-u Białe Legiony 1914-18.
Tadeusz