Człowiek powinien nauczyć się odmawiać sobie przyjemności, by odzyskać prawdziwą radość – twierdzi dr Anna Lembke, psychiatra ze Stanfordu.
W swojej książce pokazuje w jaki sposób współczesny człowiek stał się niewolnikiem przyjemności, a antidotum na ten stan jest… asceza. Czy wyrzeczenia rzeczywiście mogą prowadzić do większego szczęścia? Jak się do tego zabrać?
Walka z nadmiarem przyjemności
W swojej książce Niewolnicy dopaminy oraz nowo wydanym zeszycie ćwiczeń dr Anna Lembke stawia śmiałą tezę: świat, w którym żyjemy, stał się tak pełen przyjemnych bodźców, że zatraciliśmy swą wolność.
Dostęp do natychmiastowych przyjemności – media społecznościowe, jedzenie śmieciowe, pornografia, zakupy, gry komputerowe – prowadzi do tego, że nasze mózgi są nieustannie zalewane dopaminą. A to prowadzi do paradoksalnego efektu: im więcej przyjemności sobie dostarczamy, tym mniej potrafimy ją odczuwać.
Stajemy się uzależnieni od kolejnych bodźców, a jednocześnie coraz bardziej apatyczni i nieszczęśliwi. Jak temu zaradzić? Odpowiedź dr Lembke jest prosta – czasowa abstynencja, czyli nowoczesna forma ascezy.
Asceza czy hormeza? Ważna różnica
Asceza bywa mylona z hormezą, ale to dwa różne pojęcia. Hormeza polega na tym, że małe dawki stresorów (zimne prysznice, post przerywany, intensywny wysiłek fizyczny) wzmacniają organizm i poprawiają zdolności adaptacyjne. Asceza natomiast nie koncentruje się na wzmacnianiu organizmu, ale na rezygnacji z przyjemności, by odzyskać równowagę psychiczną i duchową.
Dr Lembke nie twierdzi, że przyjemności są złe, ale że ich nadmiar prowadzi do osłabienia układu nagrody w mózgu. Dopamina przestaje być uwalniana w odpowiedzi na małe radości, a my szukamy coraz mocniejszych bodźców. Jej rada? Dopaminowy post przybierający formę praktyk ascetycznych (a także elementów hormezy).
Jak praktykować współczesną ascezę?
Dr Lembke proponuje następny eksperyment:
Przede wszystkim zidentyfikuj swoje słabe strony czyli zniewalające przyjemności – być może jest to nadmierne korzystanie z mediów społecznościowych, gier, słodyczy, seriali, skrolowanie Internetu, polowanie na „okazje” zakupowe, hazard, pornografia, długotrwałe oglądanie rolek…
Zrezygnuj na cztery tygodnie z tych przyjemności – najlepiej z wszystkich, by nie pojawiło się np. zastąpienie oglądania seriali wielogodzinnym oglądaniem rolek. Dlaczego 4 tygodnie? Ponieważ według badań tyle czasu potrzeba, by zresetować układ nagrody, przywrócić mu naturalną równowagę.
Obserwuj swoje reakcje – pierwsze dwa tygodnie mogą być trudne, pojawi się niepokój, znudzenie, frustracja, a nawet typowy zespól odstawienny jak podczas detoksu alkoholowego. Obserwowanie i zapisywanie tego co się z nami dzieje pomaga w odparciu pokusy, by dać sobie spokój i wrócić do niewolniczego trybu życia.
Psychiatra proponuje by wprowadzać wtedy też elementy hormezy – czyli małych dawek umartwiania się (takich jak choćby lodowate kąpiele, post) po to by przywrócenie zdrowej równowagi nastąpiło w łagodniejszy sposób. Paradoksalnie – niewielkie dawki nieprzyjemnych doznań przyspieszają powrót zdolności odczuwania zdrowych radości i krócej przeżywamy objawy odstawienia używki.
Odkryj na nowo radości życia – w czasie trwania postu dopaminowego abstynencji możesz odkryć, że drobne rzeczy (takie jak spacer, rozmowa, modlitwa) zaczynają na nowo przynosić radość, a nawet dawać więcej satysfakcji niż silne bodźce.
Wyrzeczenie w duchu chrześcijańskim
Choć Lembke pisze z perspektywy neurobiologii, jej wnioski są zgodne z nauczaniem Kościoła. Katolicka tradycja postu i wyrzeczeń nie służy umartwianiu dla samego cierpienia, ale odnowie duchowej. Co ciekawe, Anna Lembke też wspomina o tym aspekcie – odnowy duchowej jako wyniku praktyk ascetycznych.
Okres Wielkiego Postu to doskonała okazja, by przetestować jej metodę i odkryć siłę ascetycznego wyrzeczenia.
Współczesny świat zalewa nas przyjemnościami, które na dłuższą metę czynią nas nieszczęśliwymi. Jednocześnie coraz częściej słychać głosy, że stare praktyki umartwień wielkopostnych trącą myszką i nie przystają do współczesnego świata. A tu okazuje się, że ascezę na nowo odkrywa współczesna psychiatria jako antidotum na uzależnienia i inne problemy psychiczne. Może zatem warto wrócić do dawnych praktyk i sprawdzić, czy rezygnacja z nadmiaru nie prowadzi do prawdziwej radości?
Dokładny przewodnik – w jaki sposób mądrze wprowadzić ascezę do swojego życia znajdziecie w nowo wydanej książce „Niewolnicy dopaminy. Ćwiczenia” Anna Lembke, Zysk i S-ka, Poznań 2025
Bogna Białecka
https://pl.aleteia
